SN |
P.N |
हिन्दी
नाम |
प्रमुख
कर्म |
FAMILY |
LATIN NAME |
पर्याय |
Eng.
Name |
MORPH. |
Chem.
compo. |
गुण |
रस |
विपाक |
वीर्य |
आमयिक
प्रयोग |
प्रयोज्यांग |
DOSE |
विशिष्ट
योग |
1 |
115 |
अगस्त्य |
कासहर |
Leguminosae |
Sesbania grandiflora |
मुनिद्रुम,बंगसेन,वक्रपुष्प, |
. |
वृक्ष 30 फीट |
Tannin, Vit A C |
रूक्ष,लघु |
तिक्त |
कटु |
शीत |
चतुर्थिकज्वर,प्रतिश्याय,अपस्मारहर |
पंचांग |
50-100 ml |
|
2 |
241 |
आकारकरभ |
प्रजास्थापन |
Compositae |
Anacyculs pyrethrum |
अकल्कक,अकरकरा |
Pellitory |
क्षुप |
Pyrethrin |
रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु |
कटु |
उष्ण |
प्रतिश्याय,शोथ,शुक्रस्तम्भक,मुखवैशद्यकर |
मूल |
0.5 - 1gm |
|
3 |
205 |
अजमोदा |
शूलप्रशमन |
Umbelliferare |
Carum roxinurghianum |
खराश्वा,अजमोद |
|
क्षुप 3 फीट |
Vol oil |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
आमवात,वृष्य,हृद्य,कफवातशूलहर |
फल |
1-3 gm |
अजमोदादि
चूर्ण-वटक |
4 |
285 |
आम्र |
मूत्रसंग्रहणीय |
Anacardiaceae |
Mangifera indica |
रसाल,चूत,सहकार,पिकवल्लभ,मधुदूत,आम |
Mango |
वृक्ष |
Vit A & C , Citric acid |
लघु,रूक्ष |
कषाय |
कटु |
शीत |
हृद्य,रुचिकारक,वृष्य,सारक,गुठली-प्रमेहघ्न |
फल,फलअस्थि,पत्र,त्वक~ |
3-6 gm |
पुष्यानुग
चूर्ण |
5 |
351 |
अंकोल |
विषघ्न |
Alangiaceae |
Alangium salvifolium |
अंकोल,दीर्घकील,ताम्रफल,गुप्तस्नेह |
|
वृक्ष 20फीट |
Alangine |
लघु,स्निग्ध,तीक्ष्ण,सर |
तिक्त,कटु,कषाय |
कटु |
उष्ण |
कण्डू,भग्न,शीतपित्त,प्रमेहघ्न |
मूलत्वक |
1-2 gm |
|
5 |
62b |
आम्रगन्धिहरिद्रा |
कुष्ठघ्न |
Zingiberaceae |
Curcuma amada |
कर्पुरा,आमाहल्दी |
Mango ginger |
क्षुप |
Curcumine,Vit. A |
रूक्ष,लघु |
तिक्त,कटु |
कटु |
उष्ण |
उच्चरक्तचाप,विबन्ध,शोथ,मूषक,सर्पविषहर |
कन्द |
|
|
6 |
343a |
अपराजिता |
रसायन |
Leguminosae |
Cletoria ternatea |
गिरीकर्णी,विष्णुक्रान्ता,आस्फोटा |
Winged-Leaved clitoria |
लता |
Starch, Tannin |
लघु,स्निग्ध |
कषाय,तिक्त |
कटु |
शीत |
मेध्य,कण्ठ्य,चक्षुष्य,स्मृतिकर,विषहर |
मूल |
3-6 gm |
|
7 |
288 |
अश्वत्थ |
मूत्रसंग्रहणीय |
Moraceae |
Ficus religiosa |
पिप्पल,चलपत्र,बोधिद्रु,पीपल |
Sacred fig |
वृक्ष |
Tannin |
गुरु,रूक्ष |
कषाय,मधुर |
कटु |
शीत |
प्रमेह,व्रण,वातरक्त,शुक्रस्तभक |
त्वक,फल,शुंग,क्षीर |
50-100 ml |
|
8 |
378 |
अस्थिश्रृंखला |
अस्थिसन्धानीय |
Vitaceae |
Cissus quadrangularis |
अस्थिसहारी,वज्रवल्ली,हङजोङ |
Edible stemmed vine |
लता |
VitC,K,Mn,Ca,Co3 |
लघु,रूक्ष |
मधुर |
मधुर |
उष्ण |
भग्नसंधानकर,अर्शहर,
वृष्य, |
काण्ड |
10-20ml |
|
9 |
195 |
आवर्तकी |
स्तम्भन |
Leguminosae |
Cassia auriculata |
चर्मरंगा,पीतपुष्पा, |
Tanner's cassia |
क्षुप 8 फीट |
Tannin |
लघु,रूक्ष |
कषाय,तिक्त |
कटु |
शीत |
कृमि,कुष्ठ,प्रमेहहर |
त्वक,पुष्प,बीज |
3-6 gm |
|
10 |
194 |
बब्बूल |
स्तम्भन |
Mimosoideae |
Acacia arabica |
युग्मकण्ट,दृढरुहा,सुक्ष्मपत्रा,मालाफल,किंकर |
Babul |
वृक्ष 30 फीट |
Gum arabic |
गुरु,रूक्ष |
कषाय |
कटु |
शीत |
भग्न,वृष्य,प्रदर,फली-शुक्रस्तम्भक |
त्वक,फल,निर्यास |
3-6 gm |
बब्बूलारिष्ट,लवंगादि
वटी |
11 |
|
बदर |
हॄद्य |
Rhamnaceae |
Zizyphus jujuba |
बेर |
|
वृक्ष
20फीट |
|
लघु,स्निग्ध |
मधुर,अम्ल |
मधुर |
शीत |
अर्श,अतिसार,मदात्य,तृषा,पित्तरक्तविकारहर |
फल |
50 gm |
|
12 |
133 |
बकुल |
दन्तदाढर्यकर |
Sapotaceae |
Mimusops elengi |
मधुगन्ध,चिरपुष्प,स्थिरपुष्प |
. |
वृक्ष 50 फीट |
Tannin |
गुरु |
कषाय,कटु |
कटु |
शीत |
श्वेतकुष्ठ,कृमि,विष,दन्तरोगहर |
त्वक,पुष्प,फल |
1-2 gm |
बकुलाद्य
तैल |
13 |
273 |
भूम्यामलकी |
मूत्रविरेचनीय |
Euphorbiaceae |
Phyllanthus urinaria |
भूधात्री,तामलकी,बहुफला,भूमि,आंवला, |
|
क्षुप 1 फीट |
|
लघु,रूक्ष |
तिक्त,कषाय,मधुर |
मधुर |
शीत |
तृषा,कास,कामला,हेपिटाइटिस
विकारहर |
पंचांग |
10-20 ml |
|
14 |
300 |
बिम्बी |
मूत्रसंग्रहणीय |
Cucurbitaceae |
Coccinia indica |
तुण्डीकेरी,तुण्डिका,कुन्दुरु |
|
लता |
resin |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
लेखन,रुचिकारक,व्रणरोपण,प्रमेहहर |
पत्र,मूल |
10-20 ml |
|
15 |
139a |
मातुलुंग(मधुर) |
रोचन |
Rutaceae |
Citrus medica |
बीजपुर,रुचक,बिजौरा |
Citron |
वृक्ष |
Citrol,Citrine |
लघु,स्निग्ध |
मधुर |
मधुर |
शीत |
रक्तपित्त,श्वास,कास,हिक्का,भ्रमहर |
फल |
10-20 ml |
मातुलुंगादि
योग, बीजपुराद्य घृत |
15 |
139 |
मातुलुंग(अम्ल) |
रोचन |
Rutaceae |
Citrus medica |
बीजपुर,रुचक,बिजौरा |
Citron |
वृक्ष |
Citrol,Citrine |
तीक्ष्ण |
अम्ल |
अम्ल |
उष्ण |
कण्ठ,हृदय,जिह्वाविशोधन,अरुचिहर,तृषाहर |
फल |
10-20 ml |
मातुलुंगादि
योग, बीजपुराद्य घृत |
16 |
101 |
बोल |
छेदन |
Burseraceae |
Commiphora myrrha |
गन्धरस,पिण्ड,हीराबोल |
Myrrh |
वृक्ष 10 फीट |
Vol oil Myrrhol |
रूक्ष,लघु |
तिक्त,कटु,कषाय |
कटु |
उष्ण |
रक्तविकार,स्वेद,दाह,त्रिदोष,अपस्मारहर,गर्भाशयशुध्दिकर,मेध्य |
निर्यास |
1/2-1 Gm |
|
17 |
206 |
चन्द्रशूर |
शूलप्रशमन |
Cruciferae |
Lepidium sativum |
चन्द्रिका,वासपुष्पा,पशुमेहनकारिका,चनसूर,असावलिया |
|
क्षुप 1 फीट |
Estrogen,Cress oil, Glucotropaeolin |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण
(बीज) स्निग्ध,पिच्छिल½ |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
अतिसार,रक्तवातहर,दुग्ध-कद-बलवर्धक |
बीज |
1-3 gm |
|
18 |
141 |
चांगेरी |
रोचन |
Oxiladaceae |
Oxalis corniculata |
अम्लपत्रिका,तिनपतिया |
Indian sorrel |
क्षुप |
Oxalic acid, k |
लघु,रूक्ष |
अम्ल,कषाय |
अम्ल |
उष्ण |
ग्रहणी,अर्श,कुष्ठ,अतिसारहर |
पंचांग |
5-10 ml |
चांगेरीघृत |
19 |
135 |
चव्य |
तॄप्तिघ्न |
Piperaceae |
Piper chaba |
चविका |
Java long pepper |
लता |
Piperine, Vol oil |
लघु,रूक्ष |
कटु |
कटु |
उष्ण |
शूल,आध्मान,वातकफ,वृक्क,कास,श्वास-
रोगहर |
मूल,फल |
1-2 gm |
पञ्चकोल
चूर्ण |
20 |
71 |
चक्रमर्द |
कुष्ठघ्न |
Caesalpiniodae |
Cassia tora |
दद्रुघ्न,एडगज,मेषलोचन,प्रपुनाण्ड |
Ring worm plant |
क्षुप |
Rhein,Aloe-emodin |
लघु,रूक्ष |
कटु |
कटु |
उष्ण |
कुष्ठ,कण्डू,विष,कृमि,स्थौल्यहर |
बीज,पत्र |
1-3 Gm |
दद्रुघ्नी
वटी |
21 |
320 |
चम्पक |
दाहप्रशमन |
Magnoliaceae |
Michelia champaca |
चाम्पेय,चम्पा |
Golden champa |
वृक्ष |
Volatile oil,
Tannin |
लघु,रूक्ष |
तिक्त,कटु,कषाय |
कटु |
शीत |
मूत्रकृच्छ्र,कृमि,रक्तविकार,वातरक्त,पित्तहर |
त्वक,पुष्प |
3-6 Gm |
|
22 |
372 |
चिरबिल्व |
कर्शन |
Ulmaceae |
Holoptelea integrifolia |
करंजी,चिलबिल |
|
वृक्ष |
fixed oil |
लघु,रूक्ष |
तिक्त,कषाय |
कटु |
उष्ण |
वमन,कृमि,कुष्ठ,अर्श,प्रमेहहर |
त्वक |
50-100 ml |
|
23 |
365 |
चोपचीनी |
रक्तप्रसाधन |
Liliaceae |
Smilex china |
द्वीपान्तरवचा |
China root |
लता |
Cinchonin |
लघु,रूक्ष |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
रसायन,रक्तशोधक,बल्य,वाजीकर,आमवात,वातरक्तहर |
कन्द |
3-6 gm |
चोपचीनी
पाक-चूर्ण |
24 |
207 |
धतूर |
शूलप्रशमन |
Solanaceae |
Datura metel |
उन्मत,कनक,मातुल,शिवप्रिय |
Thron apple |
क्षुप 4 फीट |
Atropine, Hyosymine,Scopolamine |
लघु,रूक्ष,व्यवायी,विकासी |
तिक्त,कटु |
कटु |
उष्ण |
मदकारी,अग्निवर्धक,श्वास,कास,जूयें,लीखों
को हर |
पत्र,पुष्प,बीज |
50-100 mg |
उन्मादगजांकुश,
सूतशेखर, कनकासव |
25 |
|
दर्भ |
मूत्रविरेचनीय |
Graminae |
Imperata cylindrica |
दीर्घपत्र,क्षुरपत्र |
|
क्षुप |
|
लघु,स्निग्ध |
मधुर,कषाय |
मधुर |
शीत |
त्रिदोषहर,मूत्रकृच्छ्र,अश्मरी,रक्तपित्त,रक्तप्रदरहर |
मूल |
50-100 ml |
तृणपंचमूल
क्वाथ |
26 |
128 |
धन्वयास |
तॄष्णानिग्रहण |
Zygophyllaceae |
Fagonia cretica |
दुरालभा,समुद्रान्ता,दुस्पर्शा,कच्छुरा,गान्धारी,अनन्ता |
Khorasan thorn |
क्षुप 3 फीट |
. |
लघु,स्निग्ध |
कषाय,तिक्त,मधुर,कटु |
मधुर |
शीत |
भेदन,कामला,शोथ,तमकश्वास,कृमिहर |
पंचांग |
5-10 gm |
दुरालभादि
क्वाथ |
27 |
313 |
द्रोणपुष्पी |
विषमज्वरघ्न |
Labiatae |
Leucas cephalotes |
फलेपुष्पा,गूमा |
|
क्षुप |
oil |
गुरु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु |
कटु |
उष्ण |
आमवात,सन्धिवात,वातरक्त,उदरविकार,विबन्धहर |
पंचांग |
10-20 ml |
|
28 |
22 |
गन्धप्रसारणी |
वेदनास्थापन |
Rubiaceae |
Paederia foetida |
पसरन |
. |
लता |
Methyl mercaptan |
गुरु |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
आमवात,सन्धिवात,वातरक्त,उदरविकार,विबन्धहर |
मूल,पत्र |
100 ml |
प्रसारिणी-तैल-लेह |
29 |
|
गार्जर |
ग्राही |
Umbelliferare |
Daucus carota |
गृञ्जन,नारंगवर्णक |
Carot |
क्षुप |
Protien,Vit-A,B,D,C,Fe |
लघु,स्निग्ध |
मधुर |
मधुर |
उष्ण |
दीपन,संग्राही,रक्तपित्त,अर्श,ग्रहणीहर,चक्षुष्य |
कन्द |
|
|
30 |
99 |
गॊजिह्वा |
छेदन |
Boraginaceae |
Onosma bracteatum |
खरपत्रा,दर्वीपत्रा,गाजवां |
. |
क्षुप 15 फीट |
Ca,k,Na,Fe |
लघु,स्निग्ध |
मधुर,तिक्त |
मधुर |
शीत |
कफपित्तहर,कास,प्रमेह,व्रण,ज्वरहर |
पत्र,पुष्प |
3-6 gm |
गोजिह्वादि
क्वाथ |
31 |
283 |
गोरक्षगंजा |
अश्मरी
भेदन |
Amaranthaceae |
Aerva lanata |
गोरखगांजा,ठिकरीतोङ,पाषाङ्भेद |
|
क्षुप |
|
लघु,तीक्ष्ण |
तिक्त,कषाय |
कटु |
उष्ण |
स्नेहन,मूत्रजनन,अशमरीघ्न,कृमिघ्न,कासहर |
मूल |
50-100 ml |
|
32 |
347 |
गुंजा |
उपविष |
Papilionatae |
Abrus precatorius |
रक्तिका,काकणन्ती,रत्ती,घुंघची |
Indian liquorice root |
लता |
Abrin,Glycyrrhizin |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
तिक्त,कषाय |
कटु |
उष्ण |
कृमि,व्रण,कुष्ठ,इन्द्रलुप्तहर,गर्भरोधक |
मूल,पत्र,बीज |
60-180 ml seed,1-3gm root |
गुन्जाभद्रचूर्ण |
33 |
88 |
हिंस्रा |
शोथहर |
Capparidaceae |
Capparis sepiaria |
गृधनखी,कन्थारी |
. |
क्षुप |
Carbohydrate |
रूक्ष,लघु |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
शोफ़हर,दीपन,रोचन,रक्तग्रन्थि-रुजाहर |
पत्र,मूल |
50-100 ml |
|
34 |
77 |
ह्रतपत्री |
हॄद्य |
Scrophulariaceae |
Digitalis purpurea |
तिलपुष्पी |
Digitalis |
क्षुप 5 फीट |
Digitoxin,Gitoxin,Gitalin |
लघु,रूक्ष |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
हृद्यशोथहर,हृदय
की अनियमितता, हृद्यकार्यवरोध |
पत्र |
100 mg |
|
35 |
180 |
इन्द्रवारूणी |
तीक्ष्णविरेचन |
Cucurbitaceae |
Citrullus colocynthis |
गवाक्षी,चित्र |
Bitter apple |
लता |
Colocynthine, A-elaterin |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
कामला,गुल्म,ग्रन्थि,प्रमेह,उदररोग,विषहर |
फल,मूल |
125-250 mg |
नारायण चूर्ण |
36 |
211 |
इंगुदी |
कॄमिघ्न |
Simaroubiaceae |
Balanites aegyptiaca |
तापसद्रुम,अंगारवृक्ष,हिंगोट |
|
वृक्ष 25 फीट |
Saponin |
लघु,स्निग्ध |
तिक्त,कटु |
कटु |
उष्ण |
कुष्ठ,व्रण,विष,श्वित्र,शूलहर |
त्वक,फल,बीज,तैल,पत्र |
3-6 gm |
|
37 |
|
इरिमेद |
कुष्ठघ्न |
Leguminosae |
Acacia farnesiana |
रक्तसार,दन्तधावन,बालपत्र,कण्टकी,विट्खदिर |
Cutch tree |
वृक्ष |
Catechin, tannin |
लघु,रूक्ष |
तिक्त,कषाय |
कटु |
शीत |
कुष्ठ,व्रण,विष,मुखदन्तरोगहर |
त्वक,सार |
1-3 Gm |
खदिरादि-वटी-चूर्ण-रिष्ट-क्वाथ |
38 |
249` |
ईश्वरी |
गर्भशय संकोचक |
Aristolochiaceae |
Aristolochia indiaca |
नाकुली |
Indian birthworth |
लता |
Aristolochin |
लघु,रूक्ष |
तिक्त,कटु,कषाय |
कटु |
उष्ण |
सर्पविषहर,अनार्तव,कष्टार्तव,विबन्धहर |
मूल,पत्र |
1-3 gm |
|
39 |
248 |
जपा |
गर्भरोधक |
Malvaceae |
Hibiscus rosa-sinensis |
औण्ड्रपुष्प,गुङहल,जपा |
Chinese hibiscus |
गुल्म |
Shoe flower |
लघु,रूक्ष |
कषाय,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
ग्राही,केश्य,प्रदर,प्रमेहहर |
पुष्प |
5-10 gm |
|
40 |
67 |
जाति |
कुष्ठघ्न |
Oleaceae |
Jasminum offcinale |
चंतिका,सुमना,चमेली |
Jasmine |
गुल्म |
Salicylic acid, Vol.Oil |
लघु,स्निग्ध,मृदु |
तिक्त,कषाय |
कटु |
उष्ण |
मुखपाक,व्रणरोपण,रक्तविकार,विषहर |
पत्र,मूल,पुष्प |
|
जात्यादि-तैल-चूर्ण-घृत |
41 |
177 |
जयपाल |
तीक्ष्णविरेचन |
Euphorbiaceae |
Croton tiglium |
दन्तबीज,जमालगोटा,द्रवन्ती |
Purging croton |
वृक्ष |
Oil |
गुरु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु |
कटु |
उष्ण |
विरेचक,जलोदर,कफवातहर,१बूंद
से २५ दस्त |
बीज,पत्र |
25-50 mg |
ईच्छाभेदी,जलोदरारि,ज्वरमुरारि |
42 |
335 |
जीवन्ती |
जीवनीय |
Asclepidaceae |
Leptadenia reticulata |
शाकश्रेष्ठ,डोडीशाक |
|
गुल्मवत
क्षुप |
Steride |
लघु,स्निग्ध |
मधुर |
मधुर |
शीत |
त्रिदोषनाशक,रसायन,चक्षुष्य,ग्राही |
मूल |
3-6 Gm |
जीवन्त्याद्य
घृत-तैल |
43 |
|
कदली |
दाहप्रशमन |
Musaceae |
Musa sapientum |
कदली,वारणा,मोचा,अम्बुसारा,अंशुमतीफला |
Banana |
वृक्ष 20फीट |
K,Sugar,Vit-C,B |
गुरु,शीत |
मधुर |
मधुर |
शीत |
विष्टम्भक,बृंहण,तृषा,दाह,रक्तविकारहर |
फल |
|
|
44 |
14 |
कदम्ब |
वेदनास्थापन |
Rubiaceae |
Anthocephalus indicus |
हलिप्रिय,नीप,वृतपुष्पक |
. |
वृक्ष |
Cinchotannic acid |
रूक्ष |
तिक्त,कषाय |
कटु |
शीत |
वातविष्टम्भक,कफ,दुग्धवर्धक |
त्वक,फल |
3-6 gm |
|
45 |
|
कैडर्य |
दीपन |
Rutaceae |
Murraya koenigii |
मीठा नीम |
|
वृक्ष 20फीट |
|
लघु,रूक्ष |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
दीपन,पाचन,वातनाशक |
पत्र,मूल |
1-3 Gm |
|
46 |
216 |
कामला |
कॄमिघ्न |
Euphorbiaceae |
Mallotus philippinesis |
कर्कश,रक्तांग,रेचन,कबीला,कम्पिलक |
Kamala tree |
वृक्ष 30 फीट |
Rottlerin |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु |
कटु |
उष्ण |
रेचक,कृमि,उदररोग,प्रमेह,आनाह,विष,अश्मरीहर |
फलरज |
1-3 gm |
क्रिमिघातनी
वटी |
47 |
274 |
कंकोल |
मूत्रविरेचनीय |
Piperaceae |
Piper cubeba |
गन्ध,मरिच,कबाबचीनी |
Cubeb / tailed pepper |
लता |
Cubebic acid, 13% Valatile oil |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
हृद्य,रुचिकर,मुखदौर्गन्ध्यहर,अन्धताहर |
फल |
1-3 gm |
|
48 |
224 |
काकमाची |
यकॄत्य |
Solanaceae |
Solanum nigrum |
मकोय |
Black night shade |
क्षुप 2 फीट |
Solanigrine |
लघु,स्निग्ध |
तिक्त |
कटु |
अनुष्ण |
त्रिदोषनाशक,स्वर्य,यकृत्य,शोथहर,रसायन |
पंचांग,फल |
1-3 gm |
अर्क मकोय |
49 |
55 |
करंज |
कण्डूघ्न |
Leguminosae |
Pongamia pinnata |
नक्तमाल,गुच्छ्पुष्प,घृतपुर,स्निग्धपत्र |
Indian beech |
वृक्ष |
Pongamia oil |
लघु,तीक्ष्ण |
तिक्त,कटु,कषाय |
कटु |
उष्ण |
प्रेमह,अर्श,कण्डू,व्रण,आमवातहर |
त्वक,पत्र,बीज |
1-3 Gm |
करञ्जादि-तैल-चूर्ण-घृत |
50 |
220 |
करीर |
अर्शोघ्न |
Capparidaceae |
Capparis decidua |
अपत्र,ग्रन्थिल,मरूभूरुह,करील,केर |
|
गुल्म 6 फीट |
Glucocaparin |
लघु,रूक्ष |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
भेदन,अर्श,आम,विष,शोथ,व्रणहर |
मूलत्वक |
1-3 Gm |
|
51 |
252 |
कार्पास |
गर्भशय
संकोचक |
Malvaceae |
Gossypium herbaccum |
तुण्डिकेरी,समुद्रान्ता,कपास |
Cotton plant |
क्षुप |
Gossipol |
लघु,तीक्ष्ण(मूलत्वक)
स्निग्ध(बीज) |
कटु,कषाय
(मूलत्वक) मधुर(बीज) |
कटु(मूलत्वक)
मधुर (बीज) |
कोष्ण |
|
मूल,त्वक,पुष्प,बीज |
1-3 gm |
|
52 |
80 |
करवीर |
हॄद्य |
Apocynaceae |
Nerium indicum |
अश्वमारक |
Indian oleander |
गुल्म 10 फीट |
Neriodorin,Oleandrin |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
मूल,मूल त्वक |
30-125 mg |
करवीर-तैल-योग |
53 |
298 |
कारवेल्लक |
मूत्रसंग्रहणीय |
Cucurbitaceae |
Momordia charantia |
करेला |
Bitter gourd |
लता |
Ascorbic acid |
लघु,रूक्ष |
तिक्त,कटु |
कटु |
उष्ण |
|
पंचांग,फलत्वक |
10-20 ml |
|
54 |
270 |
काश |
मूत्रविरेचनीय |
Graminae |
Saccharum spontaneum |
श्वेतचामर,कास |
Tratch grass |
क्षुप 8-10 फीट |
|
लघु,स्निग्ध |
मधुर,कषाय |
मधुर |
शीत |
|
मूल |
50-100 ml |
तृणपंचमूल
क्वाथ |
55 |
227 |
कासनी |
यकॄत्य |
Compositae |
Chichorium intybus |
चिकोरी |
Chikory |
क्षुप 3 फीट |
Chichorin |
लघु,रूक्ष |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
पत्र,मूल,बीज |
3-6 Gm |
अर्क कासनी |
56 |
37 |
कतक |
चक्षुष्य |
Loganiaceae |
Strychos potatorum |
पयःप्रसादनी |
Clearing Nut |
वृक्ष |
Brusine |
लघु,विशद |
मधुर,कषाय,तिक्त |
मधुर |
शीत |
|
बीज |
1-3 Gm |
|
57 |
240 |
कट्फल |
शुक्रशोधन |
Myricaceae |
Myrica esculenta |
महावल्कल,कायफल |
Box myrtle |
वृक्ष |
Myricitirine |
लघु,तीक्ष्ण |
कषाय,तिक्त,कटु |
कटु |
उष्ण |
|
त्वक |
3-5 gm |
कट्फलादि
क्वाथ |
58 |
369 |
खर्जूर |
बृंहण |
Palmae |
Phoenix sylvestris |
खजूर |
Date |
वृक्ष |
Carbohydrate,fat,ca,Vit B |
स्निग्ध,गुरु |
मधुर |
मधुर |
शीत |
|
फल |
|
|
59 |
215 |
कीटमारी |
कॄमिघ्न |
Aristolochiaceae |
Aristolochia bracteata |
धूमपत्रा |
Bracteated birthwort |
क्षुप 2 फीट |
Aristolochic acid |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
पत्र,पुष्प |
1-3 gm |
|
60 |
155 |
कोशातकी |
वमन |
Cucurbitaceae |
Luffa acutangula |
कॄतवेधन,जालिनी,मृदंगफल,राजिमफला |
Ridged Gourd |
लता |
Fixed oil |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
फल,पत्र,मूल |
10-20 ml |
६० योग च०क०
६ |
61 |
235 |
कोकिलाक्ष |
वॄष्य |
Acanthaceae |
Asteracantha
longifolia |
इक्षुरक,तालमखाना |
|
क्षुप |
Albunoides |
गुरु,स्निग्ध,पिच्छिल |
मधुर |
मधुर |
शीत |
|
मूल,बीज,पंचांग |
1-2 gm |
पौष्टिक
चूर्ण |
62 |
244 |
कुमुद |
प्रजास्थापन |
Nymphaeaceae |
Nymphaea nouchali |
उत्पल,नीलोत्पल |
Indian red water lily |
जलीय क्षुप |
carbohydrede 77% |
लघु,स्निग्ध,पिच्छिल |
कषाय,मधुर,तिक्त |
मधुर |
शीत |
|
पंचांग |
10-20 ml |
|
63 |
269 |
कुश |
मूत्रविरेचनीय |
Graminae |
Demostachya bipiinnata |
यज्ञभूषन,सूच्यग्र |
|
क्षुप |
|
लघु,स्निग्ध |
मधुर,कषाय |
मधुर |
शीत |
|
मूल |
50-100 ml |
तृणपंचमूल
क्वाथ |
64 |
338 |
लज्जालु |
सन्धानीय |
Mimosoideae |
Mimosa pudica |
नमस्कारी,शमीपत्रा,खदिरका,समंगा,रक्तपादी,लजालु,छुईमुई |
Sensitive plant |
क्षुप |
Mimosine |
लघु,रूक्ष |
कषाय,तिक्त |
कटु |
शीत |
|
पंचांग,मूल |
10-20 ml |
|
65 |
253 |
लांगली |
गर्भशय संकोचक |
Liliaceae |
gloriosa superba |
कलिहारी,अग्निशिखा,गर्भनुत |
Malabar Glory Lily |
लता |
Clochicine,Glorisosine |
लघु,तीक्ष्ण |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
कन्द |
250-500mg |
|
66 |
312 |
लताकरञ्ज |
विषमज्वरघ्न |
Caesalpiniodae |
Caesalpinia crista |
कण्टकीकरंज,करञ्जी,कण्टकरेज |
Fever nut |
लता |
Bonducine in seeds |
लघु,रूक्ष |
तिक्त,कषाय |
कटु |
उष्ण |
|
बीज |
1-3 gm |
विषमज्वरघ्नी
वटी |
67 |
131 |
लताकस्तूरी |
मुखवैशद्यकर |
Malvaceae |
Hibiscus abelmoschus |
लताकस्तूरी |
Musk Seed |
क्षुप |
Ambrettolide |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
तिक्त,मधुर,कटु |
कटु |
शीत |
|
बीज |
1-3 Gm |
|
68 |
68 |
मदयन्तिका |
कुष्ठघ्न |
Lythraceae |
Lawsonia inermis |
मेहंदी |
Heena |
गुल्म |
Lowsone, tannin |
लघु,रूक्ष |
तिक्त,कषाय |
कटु |
शीत |
|
पत्र,बीज,पुष्प |
1-3 gm |
मदयन्तिका
चूर्ण |
69 |
219 |
महानिम्ब |
अर्शोघ्न |
Meliaceae |
Melia azedarach |
रम्यक,द्रेक,बकायन |
persoan lilac |
वृक्ष 40 फीट |
Margosin, perisin |
लघु,रूक्ष |
तिक्त,कटु,कषाय |
कटु |
उष्ण |
|
मूल,त्वक,फलअस्थि |
1-3 Gm |
अर्शोघ्नी
वटी |
70 |
1 |
मण्डूकपर्णी |
मेध्य |
Umbelliferare |
Centella asitica |
माण्डूकी,सरस्वती,ब्राह्मी |
. |
वर्षायु
क्षुप |
Hydrocotyline |
लघु |
तिक्त |
मधुर |
शीत |
|
पंचांग |
10-20 ml |
सारस्वतारिष्ट |
71 |
337 |
माषपर्णी |
जीवनीय |
Papilionatae |
Teramnus labialis |
महासहा,मषवन,वन
उङद |
|
लता |
|
लघु,स्निग्ध |
मधुर,तिक्त |
मधुर |
शीत |
|
पंचांग |
50-100 ml |
|
72 |
199 |
मायाफल |
स्तम्भन |
Fagaceae |
Quercus infectoria |
मायुक,मज्जफल,माजूफल |
Gall oak/ Magic Nut |
वृक्ष 15 फीट |
Gallo tannic acid |
लघु,रूक्ष |
कषाय |
कटु |
शीत |
|
कीटगृह |
1-3 gm |
वज्रदन्तमंजन,मायाफलादि
मलहर |
73 |
376 |
मेथिका |
अंगमर्द
प्रशमन |
Papilionatae |
Trigonella foenum-graecum |
मेथी,पीतबीज |
Fenugreek |
क्षुप 2 फीट |
Protine,Ca,K,Na,Fe |
लघु,स्निग्ध |
कटु |
कटु |
उष्ण |
|
बीज |
1-3 Gm |
मेथीमोदक |
74 |
41 |
मेषश्रॄंगी |
मधुर रस नाशक |
Asclepidaceae |
Gymnema sylvestre |
मधुनाशनी,गुङमार |
. |
लता |
Gymnemic acid |
लघु,रूक्ष |
कषाय,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
पत्र,मूल |
3-6 Gm |
|
75 |
336 |
मुद्गपर्णी |
जीवनीय |
Papilionatae |
Phaseolus trilobus |
क्षुद्रसहा,काकमुद्गा,मूंगवन,वनमुद्ग |
|
प्रसरी क्षुप |
|
लघु,रूक्ष |
मधुर |
मधुर |
शीत |
|
पंचांग |
50-100 ml |
|
76 |
|
मूलक |
अश्मरीहर |
Cruciferae |
Raphanus sativus |
शालामर्कट,मरुसंभव,चाणक्यमूलक |
Radish |
क्षुप |
Arsenic |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु |
कटु |
उष्ण |
|
कन्द |
|
मूलकक्षार |
77 |
345 |
नागबला |
रसायन |
Tiliaceae |
Grewia hirsuta |
गुङशर्करा,गुलशकरी,गुङखण्डी |
|
गुल्म |
|
गुरु,स्निग्ध,पिच्छिल |
मधुर,कषाय |
मधुर |
शीत |
|
मूल |
3-6 gm |
नागबला रसायन |
78 |
263 |
नल |
स्तन्यजनन |
Graminae |
Arundo donax |
पोटगल,शून्यमध्य,धमन,नरकट |
Great Reed |
क्षुप |
Donaxine |
लघु,स्निग्ध, |
मधुर,कषाय,तिक्त |
मधुर |
शीत |
|
मूल |
50-100 ml |
तृणपचमूल
क्वाथ |
79 |
45 |
नारिकेल |
केश्य |
Palmae |
Cocus nucifera |
दृढफल,लांगली,कूर्चशीर्षक |
Coconut palm |
वृक्ष 60 फीट |
Fat, Vit. A-B |
गुरु,स्निग्ध |
मधुर |
मधुर |
शीत |
|
फल,पुष्प,तैल,मूल,क्षार |
10-20 gm |
नारिकेल
खण्ड-लवण |
80 |
48 |
नीली |
केश्य |
Leguminosae |
Indigofera tinctoria |
शारदी,नीलपुष्पा,एंजनी,नीलिनी |
Indigo |
क्षुप |
Indigotine |
लघु,रूक्ष |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
पंचांग |
50-100 ml |
नीलिनी-तैल-चूर्ण |
81 |
15 |
पद्मक |
वेदनास्थापन |
Rosaceae |
Prunus cerasoidus |
पद्मकाष्ठ |
Bird cherry |
वृक्ष
60 फीट |
Sakuranetine |
लघु |
कषाय,तिक्त |
कटु |
शीत |
|
त्वक,बीज
मज्जा |
1-3gm |
|
82 |
|
परुषक |
बृंहण |
Tiliaceae |
Grewia asiatica |
अल्पास्थि,परुष,फालसा |
Phalasa |
वृक्ष |
Citric acid,Vit-C |
लघु,स्निग्ध |
मधुर,अम्ल,कषाय |
मधुर |
शीत |
|
फल |
20 gm |
|
83 |
19 |
पारसीक यवानी |
वेदनास्थापन |
Solanaceae |
Hyoscyomus niger |
यावनी,तुरुष्का,मदकारिणी |
Henbane |
क्षुप |
Hyoscine, Atropine |
रूक्ष |
तिक्त,कटु |
कटु |
उष्ण |
|
पत्र,पुष्पबीज |
1 gm |
पारसीयादि
चूर्ण |
84 |
228 |
पारीजात |
यकॄत्य |
Oleaceae |
Nyctnthes arbortristis |
हारसिंगार,शेफालिका,प्राजक्त,खरपत्रक,नालकुंकुम |
Night Jasmine |
वृक्ष 15 फीट |
Nyctanthine |
लघु,रूक्ष |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
पत्र,त्वक |
1-3 Gm |
|
85 |
296 |
पारसपीपल |
मूत्रसंग्रहणीय |
Malvaceae |
Thespesia populnea |
पार्श्वपिप्पल,गर्दभाण्ड,कपीतन |
Portia tree |
वृक्ष |
Tannin |
लघु,रूक्ष |
कषाय |
कटु |
शीत |
|
त्वक |
50-100 ml |
|
86 |
356 |
पर्णबीज |
रक्तस्तम्भन |
Crassulaceae |
Bryophyllum pinnatum |
जख्मेहयात |
|
क्षुप |
Citric acid |
लघु,रूक्ष |
कषाय,अम्ल |
मधुर |
शीत |
|
पत्र |
10-20 ml |
|
87 |
189 |
पर्णयवानी |
ग्राही |
Labiatae |
Coleus amboinicus |
पता अजवायान |
Country borage |
क्षुप 3 फीट |
Carvacrol |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
पत्र |
5-10 ml |
|
88 |
129 |
पर्पट |
तॄष्णानिग्रहण |
Fumariaceae |
Fumaria vaillantii |
वरतिक्त,रेणु,सूक्ष्मपत्र,पित्तपापङा |
. |
क्षुप |
Pentatriacontane |
लघु |
तिक्त |
कटु |
शीत |
|
पंचांग |
3-6 Gm |
पर्पटादि
क्वाथ |
89 |
350 |
पातालगुरुङी |
विषघ्न |
Menispermaceae |
Cocculus hirsutus |
महामूल,जलजमनी,छिलहिण्ट |
|
लता |
Mucilage |
लघु,स्निग्ध,पिच्छिल |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
मूल,पत्र |
10-20 ml |
|
90 |
266 |
पाठा |
स्तन्यशोधन |
Menispermaceae |
Cissampeloes pareira |
अम्बष्ठा,वरतिक्ता,अविद्धकर्णी,पीलूफला |
|
लता |
Pelosine,Beberine |
लघु,तीक्ष्ण |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
मूल |
1-3 gm |
षडधरण योग |
91 |
262 |
पत्रांग |
आर्तवसंग्रहणीय |
Caesalpiniodae |
Caesalpinia
Sappan |
पतंग,पट्टरंजक,कुचन्दन |
Sappan |
वृक्ष |
Brazilin, Tannin |
रूक्ष |
कषाय,तिक्त,मधुर |
कटु |
शीत |
|
सार |
50-100 ml |
पत्रांगासव |
92 |
185 |
पीलू |
विरेचनोपग |
Salvadoraceae |
Salvadora persica |
गुङफला,स्रंसी,झाल |
Tooth brush tree |
वृक्ष 15 फीट |
Salvadorine , Tri methylamine |
लघु,स्निग्ध,तीक्ष्ण |
तिक्त,मधुर |
कटु |
उष्ण |
|
फल,बीज,पत्र,मूलत्वक~ |
1-3 Gm |
पीलु तैल |
93 |
289 |
प्लक्ष |
मूत्रसंग्रहणीय |
Moraceae |
Ficus lecor |
पर्कटी,पाकङ |
|
वृक्ष |
Tannin |
गुरु,रूक्ष |
कषाय |
कटु |
शीत |
|
त्वक |
50-100 ml |
|
94 |
74 |
प्रियाल |
उदर्दप्रशमन |
Anacardiaceae |
Buchanania lanzan |
खरस्कन्ध,बहुलस्कन्ध,तापेष्ट,चिरौंजी |
. |
वृक्ष 50 फीट |
Tannin |
स्निग्ध,गुरु,सर |
मधुर |
मधुर |
शीत |
|
त्वक,बीज
मज्जा |
50-100 ml |
|
95 |
375 |
पृश्निपर्णी |
अंगमर्द
प्रशमन |
Papilionatae |
Uriaria picta |
पृथकपर्णी,अंघ्रिपर्णी,धावनी,गुहा,श्रृगालविन्ना,चित्रपर्णी |
|
क्षुप 4 फीट |
|
लघु,स्निग्ध |
मधुर,तिक्त |
मधुर |
उष्ण |
|
मूल |
50-100 ml |
दशमूलारिष्ट |
96 |
352 |
प्रियंगु |
रक्तस्तम्भन |
Verbaenaceae |
Callicarpa macrophylla |
फलिनी,कान्ता,गन्धफली,आंगनप्रिया |
|
क्षुप 6 फीट |
vol oil |
गुरु,रूक्ष |
तिक्त,कषाय,मधुर |
कटु |
शीत |
|
पुष्प |
3-6 gm |
प्रियंग्वादि
तैल |
97 |
339 |
पुग |
विकासी |
Palmae |
Areca catechu |
क्रमुक,गुवाक,सुपारी |
Betel nut |
वृक्ष |
Arecaidine, Catechine |
गुरु,रूक्ष |
कषाय,मधुर |
कटु |
शीत |
|
फल |
1-3 gm |
सुपारीपाक,पूगखण्ड |
98 |
161 |
पूतिहा |
वातानुलोमन |
Labiatae |
Mentha spicata |
रोचनी,पोदिनक |
Garden mint |
क्षुप |
Vol oil |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु |
कटु |
उष्ण |
|
पत्र,तैल |
5-10 ml |
अर्क पोदीना |
99 |
247 |
पुत्रजीवक |
प्रजास्थापन |
Euphorbiaceae |
Putaanjiva roxburghii |
गर्भकर,गर्भद,जियापोता |
|
वृक्ष |
Menital |
गुरु,पिच्छिल |
मधुर,कटु |
मधुर |
शीत |
|
बीज |
3-6 gm |
|
100 |
118 |
पुष्करमूल |
श्वासहर |
Compositae |
Inula recemosa |
पद्मपत्र,कुष्ठ्भेद |
. |
क्षुप 5 फीट |
inulin, Alantolacton |
लघु,तीक्ष्ण |
तिक्त,कटु |
कटु |
उष्ण |
|
मूल |
1 gm |
पुष्करमूलादि
चूर्ण |
101 |
49 |
राजिका |
विदाही |
Cruciferae |
Brassica juncea |
आसुरी,तीक्ष्णगन्धा |
Indian mustard |
क्षुप |
Fixed oil |
तीक्ष्ण |
कटु |
कटु |
उष्ण |
|
बीज,तैल |
1-2 gm |
|
101 |
58 |
सर्षप |
कण्डूघ्न |
Cruciferae |
Brassica campestris |
कटुस्नेह,तन्तुभ,सरसों |
Mustard |
क्षुप |
Fixed oil,Sinalbin |
तीक्ष्ण,रूक्ष(शाक)स्निग्ध(बीज) |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
बीज,तैल |
2-4 Gm |
सर्षपादि
लेप |
102 |
229 |
रोहीतक |
प्लीह्य |
Bignoniaceae |
Tecoma undulata |
दाङिमपुष्प,प्लीहघ्न |
|
वृक्ष 15 फीट |
Tecomin |
लघु,रूक्ष |
तिक्त |
कटु |
शीत |
|
त्वक |
1-3 Gm |
रोहितक-चूर्ण-घृत-लौह |
103 |
290 |
शाल |
मूत्रसंग्रहणीय |
Dipterocarpeae |
Shorea robusta |
सालसार,धूपवृक्ष,राल,सर्जरस,यक्षधूप,साल,साखू |
Sal tree |
वृक्ष |
Tannin |
रूक्ष |
कषाय |
कटु |
शीत |
|
त्वक,निर्यास |
1-3 Gm |
सालसरादि
क्वाथ,सर्जरसादि मलहर,अतस्यादि
लेप |
104 |
299 |
सप्तचक्रा |
मूत्रसंग्रहणीय |
Hippocarateaceae |
Salacia chinensis |
स्वर्णमूल,सप्तरंगी, |
|
लतागुल्म |
Daiketon, |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कषाय,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
मूल |
50-100 ml |
|
105 |
124 |
सरल |
श्लेष्मपूतिहर |
Pinaceae |
Pinus roxburghii |
सुरभिदारुक,गन्धबिरोजा,चीङ |
Chir pine |
वृक्ष 125 फीट |
Turpentine oil |
लघु,तीक्ष्ण,स्निग्ध |
कटु,तिक्त,मधुर |
मधुर |
शीत |
|
काष्ठ,निर्यास,तैल |
1-3 gm |
शट्यादि
चूर्ण-क्वाथ |
106 |
291 |
सर्ज |
मूत्रसंग्रहणीय |
Dipterocarpeae |
Vateria indica |
सर्ज,कहरुवा |
|
वृक्ष |
seed oil 49% |
स्निग्ध |
कषाय,तिक्त |
कटु |
शीत |
|
त्वक,निर्यास |
1-3 Gm |
|
107 |
|
सतप |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
108 |
374 |
शालपर्णी |
अंगमर्द
प्रशमन |
Leguminosae |
Desmodium gangeticum |
विदारीगन्धा,अंशुमती,सरिवन |
|
क्षुप
4 फीट |
Resin |
गुरु,स्निग्ध |
मधुर,तिक्त |
मधुर |
उष्ण |
|
पंचांग |
50-100 ml |
शालपर्ण्यादि
क्वाथ,दशमूलारिष्ट |
109 |
116 |
शटी |
श्वासहर |
Zingiberaceae |
Hedychium spicatum |
गन्धमूल,पलाशी,षडग्रन्था,कपूरकचरी |
Spiked ginger |
क्षुप 3 फीट |
Vol oil |
लघु,तीक्ष्ण |
कटु,तिक्त,कषाय |
कटु |
उष्ण |
|
कन्द |
1-3 Gm |
|
110 |
230 |
शरपुंखा |
प्लीह्य |
Leguminosae |
Tephrosia purpurea |
प्लीहशत्रु,नीलवृक्षाकृति |
Wild indigo/ purple tephrosia |
क्षुप 2 फीट |
N,pottasium |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
तिक्त,कषाय |
कटु |
उष्ण |
|
मूल,पंचांग
क्षार |
1-3 Gm |
|
111 |
367 |
शिंशपा |
रक्तप्रसाधन |
Papilionatae |
Dalbergia Sissoo |
कृष्णसारा,शीशम |
Sissoo |
वृक्ष |
Fixed oil |
लघु,रूक्ष |
कषाय,कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
पत्र,सार,त्वक,मूल |
3-6 gm |
|
112 |
178 |
स्नूही |
तीक्ष्णविरेचन |
Euphorbiaceae |
Euphorbia nerifolia |
गुडा,सुधा,समन्तदुग्धा,वज्री,सेहुण्ड,निस्त्रिशपत्र,थूहर |
Common milk hedge |
गुल्म |
Euphorbon |
लघु,तीक्ष्ण |
कटु |
कटु |
उष्ण |
|
क्षीर,मूल,काण्ड,पत्र |
0.5-1gm |
वज्रक्षार,स्नूह्यादि
वर्ति-तैल |
113 |
246 |
श्रॄंगाटक |
प्रजास्थापन |
Trapaceae |
Trapa natans |
जलफल,पानीयफल,त्रिकोणफल,सिंघाङा |
Water chestnut |
जलीय क्षुप |
carbo,Vitamines,Minerals |
गुरु,रूक्ष |
मधुर,कषाय |
मधुर |
शीत |
|
कन्द |
5-10 gm |
|
114 |
221 |
सूरण |
अर्शोघ्न |
Araceae |
Amophophallus |
ओल,कण्डूल,अर्शाघ्न,कन्दनायक,जमीकन्द |
|
क्षुप 3 फीट |
Ca oxilate |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु,कषाय |
कटु |
उष्ण |
|
कन्द |
3-6 Gm |
सुरण मोदक |
115 |
175 |
स्वर्णक्षीरी |
सुखविरेचन |
Papaveraceae |
Argemone mexicana |
कांचनक्षीरी,पीतदुग्धा,कटुपर्णी,सत्यानाशी |
Mexican Poppy |
क्षुप |
Berberine, Protopine |
लघु,रूक्ष |
तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
मूल,बीज,क्षीर,तैल |
5-10 drop |
|
116 |
23 |
तगर |
वेदनास्थापन |
Valerianaceae |
Valerina wallachii |
तगरनल,वक्रकुटिल,नहुष |
Indian valerian |
क्षुप |
Valrianic acid |
लघु,स्निग्ध |
तिक्त,कटु,कषाय |
कटु |
उष्ण |
|
मूल |
1-3 Gm |
भूतापस्पारनाशनम |
117 |
50 |
तिलपर्णी |
विदाही |
Capparidaceae |
Gynandropsis gynandra |
पीतपुष्पा,उग्रगन्धा,पूतिगन्धा,हुलहुल |
dog mustard |
क्षुप |
Cleomine |
तीक्ष्ण |
कटु |
कटु |
उष्ण |
|
पंचांग |
1-2 gm |
|
118 |
233 |
तालमूली |
वॄष्य |
Amaryllidaceae |
Curculigo orchioides |
काली मूसली,तालपत्री |
|
क्षुप |
Starch, Tannin |
गुरु,स्निग्ध,पिच्छिल |
मधुर,तिक्त |
मधुर |
उष्ण |
|
कन्द |
3-6 Gm |
|
119 |
81 |
तरुणी |
हॄद्य |
Rosaceae |
Rosa centifolia |
कर्णिका,शतपत्री,चारुकुशरा,गन्धाढ़्या |
Rose |
क्षुप 5 फीट |
Oleum rosi |
लघु,स्निग्ध |
तिक्त,कषाय,मधुर |
मधुर |
शीत |
|
पुष्प |
3-6 Gm |
तरुणीकुसमाकर,
अर्क गुलाब |
120 |
334 |
तवक्षीर |
बल्य |
Zingiberaceae |
Curcuma angustifolia |
तवक्क्षीरी,तेखुर,आरारोट |
east indian arrowroot / Curcuma starch |
क्षुप |
Starch |
लघु,स्निग्ध |
मधुर |
मधुर |
शीत |
|
कन्द |
10 gm |
|
121 |
65 |
तुवरक |
कुष्ठघ्न |
Flacourtiaceae |
Hydinocarpus
laurifolia |
कटुकपित्थ,कुष्ठवैरी,चालमोगरा |
. |
वृक्ष |
Hydnocarpic
acid I.P. |
तीक्ष्ण,स्निग्ध |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
बीज,तैल |
1-3 Gm |
तुवरकादि
तैल |
122 |
250 |
उपकुंचिका |
गर्भशय संकोचक |
Ranunculaceae |
Nigella sativa |
कालाजाजी,कलौंजी,मंगरैला, |
Samll fennel |
क्षुप |
Nigellin |
लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण |
कटु,तिक्त |
कटु |
उष्ण |
|
बीज |
1-3 gm |
|
123 |
287 |
उदुम्बर |
मूत्रसंग्रहणीय |
Moraceae |
Ficus glomerata |
जन्तुफल,यज्ञांग,हेमदुग्धक,गूलर |
Cluster fig |
वृक्ष |
Tannin |
गुरु,रूक्ष |
कषाय |
कटु |
शीत |
|
फल,क्षीर,पत्र,त्वक~ |
3-6 gm |
उदुम्बरसार |
124 |
258 |
वंश |
आर्तवजनन |
Graminae |
Bambusa arudinacea |
वेणु,त्वकसार,तृण्ध्वज,शतपर्वा,यवफल,बांस |
Thorny bamboo |
वृक्ष |
Silica,k,Na,Al |
रूक्ष,लघु,तीक्ष्ण |
मधुर,कषाय |
मधुर |
शीत |
|
मूल,पत्र,फल,वंशलोचन |
1-3 Gm |
सितोपलादि
चुर्ण,तालिसादि चूर्ण |
125 |
286 |
वट |
मूत्रसंग्रहणीय |
Moraceae |
Ficus bangalensis |
न्यग्रोध,बहुपाद,बङ |
Banyan |
वृक्ष |
Tannin |
गुरु,रूक्ष |
कषाय |
कटु |
शीत |
|
फल,क्षीर,प्ररोह,पत्र,त्वक~ |
3-6 gm |
न्योग्राधादि-चूर्ण-घृत |
126 |
333 |
वाराही |
बल्य |
Dioscoreaceae |
Dioscorea bulbifera |
गेंठी,कुकरकन्द,वराहीकन्द, |
|
लता |
carbohydrate 75% |
लघु,स्निग्ध |
कटु,तिक्त,मधुर |
कटु |
उष्ण |
|
कन्द |
3-6 Gm |
|
127 |
344 |
वृद्धदारूक |
रसायन |
Convolvulaceace |
Argyreia speciosa |
घावपत्ता,समुद्रशोष,विधारा |
|
लता |
Resin |
लघु,स्निग्ध |
कटु,तिक्त,कषाय |
मधुर |
उष्ण |
|
मूल |
3-6 gm |
वृद्धदारुकसम
चूर्ण |
128 |
136 |
वॄक्षाम्ल |
रोचन |
Guttiferae |
Garcinia indica |
वृक्षाम्ल |
Kokam butter tree |
वृक्ष |
Kokum butter oil |
लघु,रूक्ष |
अम्ल |
अम्ल |
उष्ण |
|
तैल,फल,मूलत्वक |
3-6 Gm |
|
|