73.Click here for slide show of Butea monosperma
73. पलाश (कॄमिघ्न)FAMILY
- Leguminosae
LATIN
NAME - Butea monosperma
पर्याय - किंशुक,रक्तपुष्प,क्षारश्रेष्ठ,ब्रह्मवृक्ष,समिद्वर,टेसू
MORPH - वृक्ष 40 फीट
Chem.
Compo - Kinotanic acid, palasonin
गुण - लघु,रूक्ष
रस - कटु,तिक्त,कषाय
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग - दीपन,भग्नसंधानकर,ग्रहणी, अर्श,कृमि,वृष्य,पुष्प- तृड्दाह,वातरक्त, कुष्ठ,फल-प्रमेह,अर्श,कृमि
प्रयोज्यांग - पुष्प,बीज,त्वक,निर्यास
DOSE - 3-6 gm
विशिष्ट योग - पलाशक्षारघृत
74.Click slide show of Allium cepa
74. पलाण्डु
(वेदनास्थापन)FAMILY - Liliaceae
LATIN
NAME - Allium cepa
पर्याय -
दुर्गन्ध,यवनेष्ठ,मूखदूषक
Eng.
Name - Onion
MORPH - क्षुप
Chem.
Compo -
Allyl-propyl disulphide
गुण
- गुरु,तीक्ष्ण,स्निग्ध
रस
- मधुर,तिक्त
विपाक - मधुर
वीर्य - कोष्ण
आमयिक प्रयोग -
कफकारक,वातहर, बलवीर्यवर्धक,रात्र्यन्धता
प्रयोज्यांग -
बीज,कन्द
DOSE - 1-3gm seed
75.Click slide show of Bergenia ligulata
75. पाषाण भेद (अश्मरी भेदन)FAMILY - Saxifragaceae
LATIN
NAME - Bergenia ligulata
पर्याय
- अश्मघ्न
MORPH - क्षुप
Chem.
Compo - Tannic acid
गुण - लघु,स्निग्ध,तीक्ष्ण
रस - कषाय,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग - बस्तिशोधक,भेदक,गुल्म, पथरी,हृद्रोग,योनिरोग,प्रमेह,प्लीहा,शूल,व्रण
प्रयोज्यांग - मूल
DOSE - 3-6 gm
विशिष्ट योग - पाषाणभेदादि क्वाथ-चूर्ण
76.click here slide show of Stereospermum suaveolens
76. पाटला
(शोथहर)FAMILY - Bignoniaceae
LATIN
NAME - Stereospermum suaveolens
पर्याय
- मधुदूती,अतिवल्ल्भा,ताम्रपुष्पी, कृष्णवृन्ता,कुबेराक्षी,
कुम्भीपुष्पी,अमोघा,
अम्बुवासनी
MORPH - वृक्ष
60 फीट
Chem.
Compo - Gum
गुण - लघु,रूक्ष
रस - तिक्त,कषाय
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग - त्रिदोषहर,अरुचि,श्वास,शोथ, रक्त,छर्दि,हिक्का,तृषाहर,पुष्प-हृद्य,कण्ठ्य
प्रयोज्यांग - मूल त्वक
DOSE - 50-100 ml
विशिष्ट योग - दशमूलारिष्ट
77.click here slide show of Trichosanthes dioica
77. पटोल
(ज्वरघ्न)FAMILY
- Cucurbitaceae
LATIN
NAME - Trichosanthes dioica
पर्याय - कुलक,कर्कशच्छद,राजीफल,बीजगर्भ,परवल
Eng.
Name - Pointed Gourd
MORPH
- लता
Chem.
Compo - Carbohadrate, 29% seed oil
गुण - लघु,रूक्ष
रस - तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक
प्रयोग - पाचन,हृद्य,वृष्य,अग्निदीपन, कास,ज्वर,त्रिदोष,कृमिहर
प्रयोज्यांग - पत्र,मूल
DOSE
- 10-20 ml
विशिष्ट
योग - पटोलादि क्वाथ-चूर्ण
78.Click slide show of Piper longum
78. पिप्पली
(कासहर)FAMILY - Piperaceae
LATIN
NAME - Piper
longum
पर्याय -
मागधी,वैदही,कृष्णा,कणा, चपला,तीक्ष्णतण्डुला,उषणा,शोण्डी,कोला
Eng.
Name - Long
pepper
MORPH - लता
Chem.
Compo - Piperine, Vol oil
गुण
- लघु,स्निग्ध,तीक्ष्ण
रस
- कटु
विपाक - मधुर
वीर्य - अनुष्णशीत
आमयिक प्रयोग -
श्वास,कास,कुष्ठ,गुल्म,अर्श, मेदकफहर,वृष्य,मेध्य,गुङयुक्त-अग्निवर्धक,
जीर्णज्वर,
प्रयोज्यांग -
फल,मूल
DOSE - 1.5-1gm
विशिष्ट योग
- गुङपिप्पली,
पिप्पल्यासव
79.Click slide show of Boerhavia diffusa
79. पुनर्नवा
(मूत्रविरेचनीय)FAMILY - Nyctagiinaceae
LATIN
NAME - Boerhavia diffusa
पर्याय - पुनर्नवा,शोथघ्नी,वर्षाभू,गदहपुरना
Eng.
Name - Spreding Hogweed
MORPH
- प्रसरी क्षुप
Chem.
Compo - K,No3,Sulphate
गुण - लघु,रूक्ष
रस - मधुर,तिक्त,कषाय
विपाक - मधुर
वीर्य - उष्ण
आमयिक
प्रयोग - संग्राही,रक्तवर्धक,उदररोग, विष,अग्निदीपक,ब्रघ्न,शोथ,पाण्डुहर
प्रयोज्यांग - मूल,बीज,पंचांग
DOSE
- 1-3 gm
विशिष्ट
योग - पुनर्नवा-ष्टक-आसव-दिमण्डूर
|