82.Click slide show of Barleria prionitis
82. सैरेयक (कुष्ठघ्न)FAMILY - Acanthaceae
LATIN
NAME - Barleria prionitis
पर्याय
- सहचर,झिण्टी,पियाबासा
MORPH - गुल्म
Chem.
Compo -
गुण - लघु
रस - तिक्त,मधुर
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग - कुष्ठ,वातरक्त,कण्डु, विषहर,केशरंजक
प्रयोज्यांग - पंचांग
DOSE - 10-20 ml
विशिष्ट योग -
83.Click slide show of Boswellia serrata
83. शल्लकी
(पुरीषविरजनीय) FAMILY - Burseraceae
LATIN
NAME - Boswellia serrata
पर्याय -
सुस्रवा,गजभक्ष्या,सलई,कुन्दुरू
Eng.
Name - Indian
olibanum tree
MORPH - वृक्ष
Chem.
Compo - oleo resin
gum, Boswellia oil
गुण
- लघु,रूक्ष
रस
- कषाय,तिक्त,मधुर
विपाक - कटु
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग -
पित्त,श्लेष्म,अतिसारहर, रक्तपित्त,व्रणहर,पुष्टिकर,अर्शहर
प्रयोज्यांग -
निर्यास
DOSE - 1-3 gm
विशिष्ट योग -
84.Click slide show of Alstonia scholaris
84. सप्तपर्ण
(विषमज्वरघ्न)FAMILY
- Apocynaceae
LATIN
NAME - Alstonia scholaris
पर्याय
- विशालत्वक,शारद,विषम्च्छद,छितवन
Eng.
Name - Dita
MORPH - वृक्ष
Chem.
Compo - Ditamine
गुण - लघु,स्निग्ध
रस - तिक्त,कषाय
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग - व्रण,वातकफहर,कुष्ठ, जन्तुघ्न,दीपन,गुल्महर,श्वास,विषमज्वरहर
प्रयोज्यांग - त्वक
DOSE - 50-100 ml
विशिष्ट योग - सप्तच्छ्दादि-क्वाथ-वटी-तैल
85.click slide show of Rauwolfia serpentina
85. सर्पगंधा
(निद्राजनन) FAMILY - Apocynaceae
LATIN
NAME - Rauwolfia serpentina
पर्याय -
चन्द्रमार,धवलविटप
Eng.
Name -
MORPH - क्षुप
Chem.
Compo - Reserpine
गुण
- रूक्ष
रस
- तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग -
शामक,उच्चरक्तचाप, उन्माद,अनिद्रा,अपस्मारहर,मानसिकव्याधिहर
प्रयोज्यांग -
मूल
DOSE - 1-2 Gm
विशिष्ट योग - सर्पगन्धाघन वटी
86.click slide show of Hemidesmus indicus
86. सारिवा (रक्तप्रसाधन) FAMILY - Asclepidaceae
LATIN
NAME - Hemidesmus indicus
पर्याय - उत्पलसारिवा,गोपवल्ली,अनन्तमूल,कपूरी
Eng.
Name - Indian
sarsaparilla
MORPH - लता
Chem.
Compo - Methoxy salicylic aldehyde
गुण
- गुरु,स्निग्ध
रस
- मधुर,तिक्त
विपाक - मधुर
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग -
शुक्रकर,अग्निमांद्य,अरुचि, श्वास,कास,आम,विषनाशन,त्रिदोषहर,रक्तप्रदरहर
प्रयोज्यांग -
मूल
DOSE - 5-10 gm
विशिष्ट योग - सारिवादि-क्वाथ-वटी-अवलेह-आसव
87.click slide show of Desmodium gangeticum
87. शालपर्णी
(अंगमर्द प्रशमन) FAMILY - Leguminosae
LATIN
NAME - Desmodium gangeticum
पर्याय - विदारीगन्धा,अंशुमती,सरिवन
MORPH - क्षुप 4 फीट
Chem.
Compo - Resin
गुण
- गुरु,स्निग्ध
रस
- मधुर,तिक्त
विपाक - मधुर
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग -
वमन,ज्वर,श्वास,अतिसार, शोष,त्रिदोषनाशक,रसायन,विष,कृमिहर
प्रयोज्यांग -
पंचांग
DOSE - 50-100 ml
विशिष्ट योग -
शालपर्ण्यादि
क्वाथ,दशमूलारिष्ट
88.click slide show of Salmalia malabarica
88. शाल्मली (पुरीषविरजनीय) FAMILY - Bombacaceae
LATIN
NAME - Salmalia malabarica
पर्याय -
मोचा,पिच्छिल,रक्तपुष्प,स्थिरायु,कंटकाढ्य,तुलिनी,सेमल
Eng.
Name - Silk
cottan tree
MORPH - वृक्ष 125 फीट
Chem.
Compo - Tannic
acid, Gallic acid
गुण
- लघु,स्निग्ध,पिच्छिल
रस
- मधुर
विपाक - मधुर
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग -
शीतल,रसायन,वातरक्त, रक्तपित्त,संग्राही,वृष्य,पौष्टिक,युवानपिडिकाहर
प्रयोज्यांग -
मूल,पुष्प,फल,निर्यास
DOSE - 3-6 gm
विशिष्ट योग - शाल्मलिघृत
89.Click slide show of Convolvulus pluriculis
89. शंखपुष्पी
(मेध्य) FAMILY - Convolvulaceace
LATIN
NAME - Convolvulus
pluriculis
पर्याय -
क्षीरपुष्पी,मांगल्यकुसमा
Eng.
Name - dwarf morning glory
MORPH - बहुवर्षायु क्षुप
Chem.
Compo - Shankhpuspine
गुण
- स्निग्ध,पिच्छिल
रस
- तिक्त
विपाक - मधुर
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग - सर,मेध्य,वृष्य,रसायन,मानसरोगहर,अपस्मार,विष,कुष्ठहर,स्मृति,कान्तिप्रद
प्रयोज्यांग - पंचांग
DOSE - 10-20 ml
विशिष्ट योग - शंखपुष्पी पानक,मेध्यकषाय
90.Click slide show of Asparagus racemosus
90. शतावरी
(वॄष्य) FAMILY - Liliaceae
LATIN
NAME - Asparagus
racemosus
पर्याय -
बहुशुता,शतवीर्या,शतमूली,अतिरसा
Eng.
Name - Butter
milk root
MORPH - लता
Chem.
Compo - Saponin
गुण
- गुरु,स्निग्ध
रस
- मधुर,तिक्त
विपाक - मधुर
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग -रसायन,मेध्य,अग्निवर्धक,शोथहर, पुष्टिदायक,स्तन्यवर्धक,शुक्रवर्धक,
चक्षुष्य,वातपित्तहर
प्रयोज्यांग -
कन्द
DOSE - 3-6 Gm
विशिष्ट योग - शतावरीघृत,नारायणतैल,विष्णुतैल
91.Click slide show of Anethum sowa
91. शतपुष्पा
(वातानुलोमन) FAMILY - Umbelliferare
LATIN
NAME - Anethum sowa
पर्याय -
छत्रा,सोया
Eng.
Name - Dill
MORPH - क्षुप
Chem.
Compo - Vol oil
गुण
- लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण
रस
- कटु,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग -
अग्निदीपक,तीक्ष्ण, वातानुलोमन,व्रण,शूल,नेत्ररोगहर
प्रयोज्यांग -
अर्क,तैल
DOSE - 1-3 Gm
विशिष्ट योग - शतपुष्पार्क
92.Click slide show of Moringa oleifera
92. शोभान्जन
(स्वेदोपग) FAMILY - Moringaceae
LATIN
NAME - Moringa oleifera
पर्याय - शिग्रु,तीक्ष्णगन्धा,मोचक,अक्षीव
Eng.
Name - Drumastic plant
MORPH - वृक्ष
Chem.
Compo - Moringine, Pterygospermine
गुण
- लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण
रस
- कटु,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग -
अग्निदीपक,तीक्ष्ण,चक्षुष्य, शोथ,कृमि,मेदोरोग,अपची,
विष,गलगन्ड,व्रणहर,पत्र-वेदनाहर
प्रयोज्यांग -
बीज,मूलत्वक
DOSE - 1-3 Gm
विशिष्ट योग - शोभाञ्जनादि लेप
93.click slide show of Albizzia lebbeck
93. शिरीष (विषघ्न) FAMILY - Mimosoideae
LATIN
NAME - Albizzia lebbeck
पर्याय - शुकतरु,कपितन,भन्डीर,शुकप्रिय
MORPH - वृक्ष
Chem.
Compo - Tannin,Saponin
गुण
- लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण
रस
- कषाय,तिक्त,मधुर
विपाक - कटु
वीर्य - कोष्ण
आमयिक प्रयोग -
वातहर,शुक्रस्तम्भन,शोथ, विसर्प,विष,कास,गन्डमालाहर
प्रयोज्यांग -
त्वक,पत्र,बीज,पुष्प
DOSE - 3-6 gm
विशिष्ट योग - महाशिरीष अगद,शिरीषारिष्ट
94.Click slide show of Oroxylum indicum
94. श्योनाक
(उपशोषक) FAMILY
- Bignoniaceae
LATIN
NAME - Oroxylum indicum
पर्याय -
टुण्टुक,कुटन्नट,भल्लूक,पृथुशिम्ब,सोनापाठा
Eng.
Name -
MORPH - वृक्ष 40 फीट
Chem.
Compo - Oroxylin, Baicalein
गुण
- लघु,रूक्ष
रस
- मधुर,तिक्त,कषाय
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग -
अग्निदीपक,मलसंग्राहक, शोथ,अतिसार,आमातिसार,संग्रहणी, कर्णस्राव-शूलहर
प्रयोज्यांग -
मूलत्वक
DOSE - 3-6 Gm
विशिष्ट योग - बृहत्पञ्चमूल क्वाथ
|