1.click slide show of Papaver somniferum
1. अहिफ़ेन
(मदकारी) FAMILY - Papaveraceae
LATIN
NAME -
Papaver somniferum
पर्याय - आफ़ूफ,
Eng.
Name -
ओपियम Opium
MORPH -
क्षुप
Chem.
Compo -
Morhhine,Codeine
गुण
- लघु,रूक्ष,सुक्ष्म,व्यवायी,विकासी
रस - तिक्त,कषाय
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग- कासहर,धातुशोषक,स्तंभन,पुरुषत्वनाशक प्रयोज्यांग -
निर्यास
DOSE -
30-125 mg
विशिष्ट योग - कपूररस,अहिफेनासव
2.click photo of Premna mucronata
2. अग्निमन्थ
(शोथहर)
FAMILY - Verbaenaceae
LATIN
NAME -
Premna mucronata
पर्याय
- जय,श्रीपर्ण,गणिकारिका,वातघ्नी,
MORPH - वृक्ष 25 फीट
गुण - रूक्ष,लघु
रस - तिक्त,कटु,कषाय,मधुर
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग-मंदाग्नि,शोथ,पाण्डु,
रसायन,आमवत,प्रमेह प्रयोज्यांग - पत्र,मूल
त्वक
DOSE - 1-3 gm
विशिष्ट योग - दशमूलारिष्ट
3.Click slide show of Aquilaria agallocha
3. अगरु (शीतप्रशमन) FAMILY -
Thymelaeaceae
LATIN
NAME -
Aquilaria agallocha
पर्याय - लोह,कृमिज,कृमिजग्ध,अगर
Eng.
Name -
Aloe/ eagle wood
MORPH -
वृक्ष
Chem.
Compo -
Sesquiterpene
गुण - लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण
रस - कटु,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग- त्वच्य,कर्णनेत्ररोगहर,
कफ़हर,वातरक्त,आमवात,श्वास,वाजिकारक
प्रयोज्यांग - निर्यास
DOSE -
1-3 gm
विशिष्ट
योग - अगुर्वादि
तैल
4.Click slide show of Emblica officinalis
4. आमलकी (रसायन) FAMILY
- Euphorbiaceae
LATIN
NAME -
Emblica officinalis
पर्याय - धात्री
Eng.
Name -
Emblic myrobalan
MORPH -
वृक्ष
Chem.
Compo - Vit C high, galic acid, Ca
गुण -गुरु,रूक्ष,शीत
रस - पंचरस
लवणवर्जित अम्लप्रधान
विपाक - मधुर
वीर्य - शीत
आमयिक
प्रयोग- रक्तपित,प्रमेह,वृष्य,रसायन,त्रिदोषहर,विबन्धहर प्रयोज्यांग - फल
DOSE -
3-6 gm
विशिष्ट
योग
-
च्यवन्प्राश,ब्रह्मरसायन,धात्रीलौह
5.Click slide show of Achyranthes aspera
5. अपामार्ग (यकॄत्य)FAMILY - Amaranthaceae
LATIN
NAME -
Achyranthes aspera
पर्याय - शिखरी,अधशल्य,मयूरक, खरमंजरी,प्रत्यकपुष्पा,आघाट,चिङचिङा,लटजीरा
Eng.
Name -
Prickly chalff flower
MORPH -
क्षुप 2 फीट
Chem.
Compo-
Potass
गुण -लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण
रस - कटु,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग- सारक,वमन,कफ़,मेद,वायु,ह्रद्रोग,अर्श,कण्डु,उदर,अपची
प्रयोज्यांग - मूल,पत्र,तण्डुल,पंचांग
DOSE -
1-2 gm
विशिष्ट
योग - अपामार्गक्षार
-तैल
6.Click slide show of Cassia fistula
6. आरग्वध (कुष्ठघ्न)FAMILY - Leguminosae
LATIN
NAME -
Cassia fistula
पर्याय - राजवृक्ष,शम्पाक,कृतमाल,चतुरगुंल,दीर्घफल,स्वर्णभूषण
Eng.
Name - Purging nut
MORPH - वृक्ष
Chem.
Compo-
Sugar,pectine,gultine
गुण
- गुरु,मृदु,स्निग्ध
रस - मधुर
विपाक - मधुर
वीर्य - शीत
आमयिक
प्रयोग- ज्वर,ह्रद्रोग,रक्तपित,उदावर्त,विबन्ध,कुष्ठ
प्रयोज्यांग - फलमज्जा
DOSE - 5-10 gm
विशिष्ट
योग - आरग्यवधादि-तैल-लेह-अरिष्ट
7.Click slide show of Zingiber officinale
7. आर्द्रक/शुण्ठी
(तॄप्तिघ्न)FAMILY -
Zingiberaceae
LATIN
NAME -
Zingiber officinale
पर्याय - नागर,महौषध,विश्वभेषज,श्रृंगवेर,आर्द्रक
Eng.
Name -
Dry Ginger
MORPH -
क्षुप
Chem.
Compo -
Zingirol
गुण - लघु,स्निग्ध (शुण्ठी) गुरु,रूक्ष,तीक्ष्ण,(आर्दक)
रस - कटु
विपाक - मधुर(शुण्ठी)
कटु (आर्द्रक)
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग- मदांग्नि,जिह्वाकण्ठविशोधन,कुष्ठ,पाण्डु,शीतपित्त,श्वास,कास
प्रयोज्यांग - कन्द
DOSE -
1-2 gm
विशिष्ट
योग - सौभाग्यशुण्ठी
पाक
8.Click slide show of Terminalia arjuna
8. अर्जुन (हॄद्य)FAMILY -
Combretaceae
LATIN
NAME -
Terminalia arjuna
पर्याय - धवल,ककुभ,वीरवृक्ष,नदीसर्ज,इन्द्र्दु
Eng.
Name -
Arjuna
MORPH -
वृक्ष 60 फीट
Chem.
Compo -
Arjunetin,Tannin
गुण
- लघु,रूक्ष
रस
- कषाय
विपाक - कटु
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग- हृद्य,क्षत,क्षय,मेद,प्रमेह,व्रण,मेह पिडिका,कफपित्तहर
प्रयोज्यांग - त्वक
DOSE -
3-6 Gm
विशिष्ट योग - अर्जुनारिष्ट-घृत
9.click slide show of Calotropis procera
9. अर्क (तीक्ष्णविरेचन)FAMILY - Asclepidaceae
LATIN
NAME -
Calotropis procera
पर्याय - तूलफल,क्षीरपर्ण,आस्फोट,मदार
Eng.
Name - Madar
MORPH - गुल्म
Chem.
Compo - Tripsin,Uscarine,Calotropin
गुण
- लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण
रस
- कटु,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग- संग्राही,गुल्म,शोथ,आमवात,उदररोग,श्वास,कास,यकृत,अर्बुद
प्रयोज्यांग - क्षीर,मूल,काण्ड,पत्र,पुष्प
DOSE -
0.5-1gm
विशिष्ट योग - अर्कलवण,अर्कतैल,अर्केश्वर
10.click slide show of Withania somnifera
10. अश्वगन्धा (रसायन)FAMILY
- Solanaceae
LATIN
NAME - Withania somnifera
पर्याय
- वराहकर्णी
Eng.
Name -
Winter cherry
MORPH - क्षुप 5 फीट
Chem.
Compo- Cuseohygrine,withanaloids
गुण - लघु,स्निग्ध
रस - तिक्त,कटु,मधुर
विपाक - मधुर
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग- बल्य,शुक्रल,रसायन,वात,कफ,श्वित्र,शोथ,क्षयहर
प्रयोज्यांग - मूल
DOSE - 3-6 gm
विशिष्ट योग - अश्वगन्धा-रिष्ट-चूर्ण-घृत-रसायान
11.Click slide show of Plantago ovata
11. अश्वगोल (मॄदुविरेचन)FAMILY -
Plantaginaceae
LATIN
NAME - Plantago ovata
पर्याय
- ईषद् गोल,अश्वकर्णबीज,शीतबीज
Eng.
Name - Spogel seeds
MORPH - क्षुप
Chem.
Compo - Mucilage
गुण - गुरु,स्निग्ध,पिच्छिल
रस - मधुर
विपाक - मधुर
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग- आतिसार,प्रवाहिका,तृषा,शुष्ककास, विबन्ध,अल्सर,अम्लपित्त
प्रयोज्यांग - बीज,त्वक
DOSE - 5-10 gm
विशिष्ट योग -
Isabgol bhusi
12.Click slide show of Saraca asoca
12. अशोक (आर्तवसंग्रहणीय)FAMILY -
Caesalpiniodae
LATIN
NAME - Saraca asoca
पर्याय - हेमपुष्प,ताम्रपल्ल्व
Eng.
Name -
MORPH - वृक्ष
Chem.
Compo- Haematoxylin,Tannin
गुण - लघु,रूक्ष
रस - कषाय,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग- ग्राही,वृर्ण्य,कृष्टार्तव,श्वेत-रक्तप्रदर,रक्तातिसार,गर्भाशयशिथिलताहर
प्रयोज्यांग - त्वक,बीज,पुष्प
DOSE -
3-6 Gm
विशिष्ट
योग - अशोकारिष्ट
13.click slide show of Aconitum heterophyllum
13. अतिविषा
(दीपन) FAMILY
- Ranunculaceae
LATIN
NAME - Aconitum
heterophyllum
पर्याय - भंगुरा,शुक्ल्कन्दा,काश्मीरा,शिशुभैषज्या,घुणवल्लभा,
Eng.
Name - Indian
Atees
MORPH - क्षुप 3 फीट
Chem.
Compo - Atisine, hetisine
गुण
- लघु,रूक्ष
रस
- तिक्त,कटु
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग- पाचक,अग्निदीपक,ग्राही,ज्वरहर,संग्रहणी,विष,कृमि,वमन
प्रयोज्यांग - मूल,कन्द
DOSE -
1-3 gm
विशिष्ट
योग - अतिविषादि चूर्ण, बालचतुर्भद्रा
|