14.Click slide show of Psoralia corylifolia
14. बाकुची (कुष्ठघ्न) FAMILY - Leguminosae
LATIN
NAME -
Psoralia corylifolia
पर्याय - कृष्णफला,कुष्ठघ्नी,पूतिफली
Eng.
Name - Psoralea seed
MORPH -
क्षुप
Chem.
Compo - Psoralin, Fixed oil
गुण - लघु,रूक्ष
रस - कटु,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक
प्रयोग- कृमिघ्न,त्वकदोषहर,व्रणरोपण,श्वित्र,कुष्ठ,सोरायसिस,विबन्धहर
प्रयोज्यांग -
बीज,तैल
DOSE -
1-3 Gm
विशिष्ट
योग - बाकुची-चूर्ण-तैल
15.Click slide show of Abutilon indicum
15. बलाद्वय अतिबला (बल्य)FAMILY - Malvaceae
LATIN
NAME - Abutilon
indicum
पर्याय - कंकतिका,कंघी
Eng.
Name - Country
mallow
MORPH - गुल्म
Chem.
Compo - Asparegin
गुण - लघु,स्निग्ध,पिच्छिल
रस - मधुर
विपाक - मधुर
वीर्य - शीत
आमयिक
प्रयोग- वातहर,रसायन,मूत्रजनन,वाजीकर,प्रदरहर,बल्य
प्रयोज्यांग -
मूल,बीज
DOSE -
3-6 Gm
विशिष्ट
योग -
15.Click slide show of Sida cordifolia
15. बलाद्वय बला (बल्य)FAMILY - Malvaceae
LATIN
NAME - Sida cordifolia
पर्याय -
वाट्यालिका,खरयष्टिका,बरियार,खिरैंटी,बीजबन्द
Eng.
Name - Country
mallow
MORPH - क्षुप
Chem.
Compo - Ephedrine,Steroid,mucin,KNO3
गुण - लघु,स्निग्ध,पिच्छिल
रस - मधुर
विपाक - मधुर
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग-
रसायन,मूत्रजनन,वाजीकर,प्रदरहर,बल्य,क्षय,श्वासहर प्रयोज्यांग -
मूल,बीज
DOSE -
3-6 Gm
विशिष्ट
योग - बलाद्य-घृत-रिष्ट,चन्दनबलालाक्षादि
तैल
16.Click slide show of Clerodendrum serratum
16. भांरगी (श्वासहर)FAMILY -
Verbaenaceae
LATIN
NAME - Clerodendrum serratum
पर्याय
- ब्राह्मणष्ठिका,खरशाक,पद्मा,
MORPH - क्षुप 8 फीट
Chem.
Compo- Saponin antihistamine
गुण - लघु,रूक्ष
रस - तिक्त,कटु
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग - गुल्म,रक्तदोष,शोथ,कास,श्वास,पीनस,ज्वर,अग्निमांद्यहर
प्रयोज्यांग - मूल
DOSE - 3-6 Gm
विशिष्ट योग - भारंग्यादि क्वाथ
17.Click slide show of Semecarpus anacardium
17. भल्लातक (कुष्ठघ्न) FAMILY - Anacardiaceae
LATIN
NAME - Semicarpus anacardium
पर्याय
- अरुष्कर,अग्नि,शोफकृत,अग्निमुख
Eng.
Name - Marking
nut
MORPH - वृक्ष
Chem.
Compo - Semicarpol,Bhilawanol
गुण - लघु,स्निग्ध,तीक्ष्ण
रस - कटु,तिक्त,कषाय
विपाक - मधुर
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग -शुक्रल,उदररोग,कुष्ठ,ग्रहणी,श्वित्र,अग्निमांद्य,कृमि,व्रण,अर्श,वातकफहर,विबन्ध
प्रयोज्यांग -
फल,बीज
DOSE -
3-6 Gm
विशिष्ट योग -
अमृतभल्लातक, तिलारुष्करयोग
18.Click slide show of Terminalia bellirica
18. बिभीतक (छेदन) FAMILY - Combretaceae
LATIN
NAME - Terminalia bellirica
पर्याय - कर्षफल,अक्ष,कलिद्रुम,बहेङा
Eng.
Name - Belliric Myrobalan
MORPH - वृक्ष 60 फीट
Chem.
Compo - Tannin
गुण - रूक्ष,लघु
रस - कषाय
विपाक - मधुर
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग - भेदन,कास,नेत्ररोग,केश्य,कृमि,स्वरभेद,मदकारी
प्रयोज्यांग -
फल
DOSE -
3-6 Gm
विशिष्ट योग -
तालिसादिचूर्ण,लंवगादिवटी
19.Click slide show of Pterocarpus marsupium
19. बीजक (मूत्रसंग्रहणीय)FAMILY - Papilionatae
LATIN
NAME - Pterocarpus marsupium
पर्याय - असन,पीतशाल,विजयसार,
Eng.
Name - Kino
tree
MORPH - वृक्ष
Chem.
Compo - Kinotanic acid
गुण - लघु,रूक्ष
रस - कषाय,तिक्त
विपाक -
कटु
वीर्य -
शीत
आमयिक प्रयोग - कुष्ठ,विसर्प,प्रमेह,श्वित्र,रक्तपित्त,केश्य,त्वक
विकारहर,रसायन,अतिसार
प्रयोज्यांग -
काण्डसार,निर्यास
DOSE -
50-100 ml
20.Click slide show of Aegle marmelos
20. बिल्व (ग्राही)FAMILY - Rutaceae
LATIN
NAME - Aegle marmelos
पर्याय - श्रीफल,शोण्डिल्य,शैलूष,मालूर,गन्धगर्भ,सदाफल,महाकपित्थ,ग्रन्थिल,बेल
Eng.
Name - Bael
MORPH - वृक्ष 25 फीट
Chem.
Compo - Mucilage, Pectine, Sugarm,Mermelosine
गुण - लघु,रूक्ष
रस - कषाय,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग -
अपक्व-ग्राही,अग्निवर्धक,पित्तकारक,कफनाशक,बलकारक,आन्त्रबलकारक
प्रयोज्यांग -
मूल,त्वक,फल,पत्र
DOSE -
3-6 gm
विशिष्ट योग -
बिल्वपंचक क्वाथ,बिल्वादि चूर्ण,बिल्वतैल
21.Click slide show of Bacopa monnieri
21. ब्राह्मी (मेध्य)FAMILY -
Scrophulariaceae
LATIN
NAME - Bacopa monnieri
पर्याय - ऎन्द्री,जलनीम
Eng.
Name - Indian pennywort
MORPH - प्रसरी क्षुप
Chem.
Compo - Brhamine
गुण - लघु
रस - तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग - आयुष्या,रसायनी,स्वर्या,स्मृतिप्रदा,कुष्ठ,पाण्डु,मेह,रक्त,कास,विष,ज्वरहर
प्रयोज्यांग - पंचांग
DOSE -
10-20 ml
विशिष्ट योग - ब्राह्मी पानक
22.Click slide show of Eclipta alba
22. भृंगराज
(केश्य) FAMILY - Compositae
LATIN
NAME - Eclipta alba
पर्याय - मार्कव,केशराज,केशरंजन
MORPH - क्षुप
Chem.
Compo - Ecliptine,
गुण - रूक्ष,लघु
रस - कटु,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - शीत
आमयिक प्रयोग - केश्य,रसायन,त्वच्य,कृमि,कास,शोथ,पाण्डु,दन्तरोग,बल्य,कुष्ठ,शिरोरोगहर
प्रयोज्यांग -
पंचांग
DOSE -
5-10 ml
विशिष्ट योग -
भृंगराज तैल,षडबिन्दु
तैल
23.Click slide show of Solanum indicum
23. बृहती (कासहर) FAMILY - Solanaceae
LATIN
NAME - Solanum indicum
पर्याय - क्षुद्रभण्टाकी,सिंही,
MORPH - क्षुप
Chem.
Compo - Soanine,Solanidine
गुण - लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण
रस - कटु,तिक्त
विपाक - कटु
वीर्य - उष्ण
आमयिक प्रयोग - संग्राही,कण्ठ्य,पाचक,अरुचिहर,ज्वर,श्वास,कास,मन्दाग्निहर
प्रयोज्यांग -
मूल,फल
DOSE -
40-80 ml
विशिष्ट योग -
दशमूलारिष्ट
|